พระวายุ เทพเจ้าแห่งสายลม
ผู้ทรงพลานุภาพและบิดาแห่งหนุมาน

ในคติเทพปกรณัมพราหมณ์–ฮินดู “พระวายุ” หรือที่รู้จักในอีกหลายพระนาม เช่น วาตา, อนิล, ปวัน, คันธาวหะ ล้วนเป็นการอัญเชิญถึง พลังแห่งลมหายใจของจักรวาล พระองค์เป็นเทพเจ้าแห่งลม ผู้ควบคุมพลังแห่งอากาศ พายุ กลิ่นหอม และการเคลื่อนไหวทั้งปวงในโลกมนุษย์และเทวโลก

พระวายุจึงมิได้เป็นเพียงเทพแห่งลมธรรมชาติเท่านั้น แต่ยังเป็น พลังชีวิตที่แฝงอยู่ในทุกการขยับของสรรพสิ่ง เป็นทั้งธาตุเคลื่อนไหวและธาตุส่งต่อคำอธิษฐานจากมนุษย์สู่ทวยเทพ

ตำนานแห่งการบังเกิด

ตามตำนานในคัมภีร์ปุราณะ พระวายุมีที่มาจาก นางทิติ พระชายาฝ่ายซ้ายของพระกัศยปะ ซึ่งเป็นมารดาของเหล่าอสูร เมื่ออสูรพ่ายแพ้ในการแย่งชิงน้ำอมฤตจากทวยเทพ นางจึงตั้งใจบำเพ็ญตบะหวังจะได้โอรสผู้ยิ่งใหญ่

พระอินทร์ทราบความตั้งใจของนาง จึงแฝงตัวเข้าไปปรนนิบัติและใช้ “วัชระ” ตัดทารกในครรภ์ของนางออกเป็น เจ็ดส่วน และในบางตำนานว่าถูกแยกเป็น 49 ภาค ทารกเหล่านี้จึงได้ชื่อว่า “มารุต” (Maruts) และกลับกลายเป็นบริวารผู้จงรักภักดีต่อพระอินทร์เสียเอง

กลุ่มมารุตนี้หมายถึง พลังแห่งลมเจ็ดประเภท ได้แก่:

• ลมตะวันออก

• ลมตะวันตก

• ลมเหนือ

• ลมใต้

• ลมในเทวโลก

• ลมในพรหมโลก

• ลมในอากาศ (ทิพยวายุ)

พระวายุ จึงได้รับการยกย่องว่าเป็น เทพเจ้าแห่งมารุตทั้งหลาย ผู้เป็นธาตุแห่งการเคลื่อนไหวโดยสมบูรณ์

สถานะในจักรวาล: โลกบาลทิศพายัพ

ในระบบจักรวาลของพราหมณ์ พระวายุได้รับตำแหน่งเป็น โลกบาล ผู้ปกครองทิศ พายัพ (ตะวันตกเฉียงเหนือ) ซึ่งเป็นทิศแห่งพลังเคลื่อนพล ปรากฏในพิธีกรรมการอัญเชิญเทพ รวมถึงเป็นทิศของฤดูวสันต์อันแฝงด้วยการตื่นฟื้นของธรรมชาติ

พระวายุกับหนุมาน: สายสัมพันธ์แห่งการอวตาร

ใน รามายณะ พระวายุยังเป็น บิดาผู้ประทานลมหายใจแห่งชีวิตให้แก่ “หนุมาน” โดยมีนางอัญชนาหรืออัญชนา เป็นผู้ตั้งครรภ์ หนุมานจึงมีพละกำลังเหนือมนุษย์ และสามารถเหาะเหินเดินอากาศได้ดุจสายลม

ในอีกตำนานหนึ่ง พระวายุได้พยายามล่อลวงธิดาร้อยองค์ของพระกุศนาภให้เสพเมถุน แต่เมื่อถูกปฏิเสธ ก็สาปให้นางทั้งหมดกลายเป็น หญิงค่อม (กันยากุพชะ) ซึ่งสะท้อนถึงพลังแห่งลมที่ทั้งประนีประนอมและรุนแรงในคราวเดียวกัน

ลักษณะทางศิลป์: เทพเจ้าแห่งลมและพายุ

รูปลักษณ์ของพระวายุตามคติศิลป์อินเดียและไทยโบราณ มีลักษณะดังนี้:

• กายสีขาวหมอก หรือ เทาเงิน (สีของลมและหมอก)

• เครื่องทรงสีน้ำเงิน หรือม่วงหม่น

• สี่กร: ถือลูกศร, ธง, คฑาลม, และกริช หรือท่ามุทรา

• พาหนะ: นกมฤค (กึ่งนกกึ่งสัตว์) หรือ รถม้าสีแดงหรือม่วง

• พระพักตร์ดุดัน แสดงถึงความเด็ดเดี่ยวและพลังแห่งพายุ

• พระเกศามีลักษณะพลิ้วไหว ดุจถูกพัดด้วยลมแรงตลอดเวลา

ภาพเขียนบางแห่งแสดงพระวายุใน ท่ากำลังอุ้มหนุมานไว้ด้วยมือขวา แสดงถึงความรักและสายสัมพันธ์แห่งพลังธรรมชาติ

เกร็ดตำนานเพิ่มเติม

• พระวายุเคยถูกฤๅษีนารทะขอให้ พัดยอดเขาพระสุเมรุให้พัง ต่อมาสำเร็จเมื่อพญาครุฑไม่อยู่ จึงกลายเป็น เกาะลังกา ในปัจจุบัน

• คำว่า “มารุต” แปลจากภาษาสันสกฤตว่า “ผู้เกิดจากเสียงสะอื้น” เนื่องจากทารกในครรภ์ของนางทิติที่ถูกตัดออกไม่สามารถร้องไห้ได้

• ในคัมภีร์ภาควัตปุราณะ พระวายุเป็นเทพที่มีอิทธิพลต่อโลกทั้งในระดับกายภาพและจิตวิญญาณ