พระคงคา เทวีแห่งสายน้ำและพลังแห่งการชำระล้าง

• ชาหนวี: ธิดาของฤษีชาหนุ ผู้ซึ่งกลืนพระคงคาเข้าไปและปล่อยออกมาทางหู

• ภาคีรถี: ผู้ลงมาสู่โลกด้วยบุญบารมีของท้าวภคีรถ

• สาคร: ลูกของท้าวสัคระ ผู้ริเริ่มการเชิญพระนางลงมา

• ตรีเวณี: หมายถึงบริเวณที่แม่น้ำศักดิ์สิทธิ์สามสายมาบรรจบกัน ได้แก่ คงคา ยมุนา และสรัสวดี

เทวลักษณ์อันศักดิ์สิทธิ์

ในศิลปะอินเดีย พระคงคาถูกพรรณนาอย่างสง่างาม เป็นเทพนารีผู้เลอโฉม มีสามเศียร หกกร หรือในบางครั้งปรากฏเพียงหนึ่งเศียรสองกรขึ้นอยู่กับยุคและนิกาย ประทับบนหลังปลา (มักเป็นมกรหรือปลาใหญ่ในตำนาน) ทรงถือเครื่องหมายศักดิ์สิทธิ์เช่น ดอกบัว คัมภีร์ หรือหม้อน้ำ พระวรกายมีสีขาวบริสุทธิ์ เปล่งรัศมีแห่งธรรมะ

พาหนะของพระองค์คือ สัตว์น้ำ ซึ่งสื่อถึงพลังแห่งธรรมชาติและการเปลี่ยนแปลงอันเป็นนิรันดร์

การเสด็จลงสู่โลก: ตำนานแห่งบุญและการชำระบาป

เหตุการณ์อันสำคัญในมหากาพย์อินเดียคือ การอัญเชิญพระคงคาลงจากสวรรค์สู่โลกมนุษย์ เพื่อชำระอัฐิของกุมารหกหมื่นองค์ ซึ่งถูกสาปตายด้วยฤทธิ์ของ พระกบิล (อวตารของพระนารายณ์) จากความเข้าใจผิดในพิธีอัศวเมธของท้าวสัคระ

แม้ท้าวสัคระจะตั้งพิธีอัญเชิญน้ำพระคงคา ก็ไม่อาจสำเร็จ จึงมีการสืบสานภารกิจต่อเนื่องผ่านท้าวอังศุมัต ท้าวทิลีปะ จนถึง ท้าวภคีรถ ผู้มีบุญญาธิการสูงส่ง จึงสามารถอัญเชิญพระคงคาลงมาได้สำเร็จ

พระคงคาไหลลงจากสวรรค์ผ่าน สระวินทุ แยกเป็นเจ็ดสาขา:

• ตะวันออก: นลินี, หลาทินี, ปาพนี

• ตะวันตก: จักษุ, สีดา, สินธุ

• สายกลาง: ไหลตามรอยล้อราชรถของท้าวภคีรถ จึงได้ชื่อว่า “ลำพระคงคามหานที”

หลังจากน้ำพระคงคาชำระอัฐิกุมารทั้งหกหมื่นแล้ว วิญญาณทั้งหลายจึงได้ขึ้นสู่สวรรค์ และบริเวณที่สายน้ำไหลรวมกันได้กลายเป็นที่มาของคำว่า “สาคร” หรือ “มหาสมุทร”

พระคงคากับความศักดิ์สิทธิ์ทางสังคมและพิธีกรรม

พระคงคามิได้เป็นเพียงเทพนารีในตำนาน หากแต่กลายเป็นสัญลักษณ์ทาง จิตวิญญาณ และ สังคม ของชาวอินเดียอย่างลึกซึ้ง ชาวฮินดูเชื่อว่าแม่น้ำคงคาเป็นน้ำศักดิ์สิทธิ์ที่สามารถล้างบาป และส่งวิญญาณไปสู่สรวงสวรรค์ จึงมีธรรมเนียม โปรยอัฐิของบรรพบุรุษลงแม่น้ำคงคา หลังพิธีเผาศพ

อีกทั้งยังเป็นสถานที่ประกอบพิธี มาฆะสนาน (อาบน้ำเพื่อชำระจิตใจ) ณ ท่า “ตรีเวณี สังคำ” ที่เมืองอัลลาฮาบาด (ปัจจุบันคือเมือง “ปรายากราช”) อันเป็นจุดรวมของแม่น้ำคงคา ยมุนา และสรัสวดี ซึ่งถือว่าเป็นสถานที่ศักดิ์สิทธิ์ที่สุดแห่งหนึ่งของศาสนาฮินดู

เทพแห่งน้ำในตำนานโลก: ซุซาโนะ โนะ มิโกโตะ

แม้ในตำนานญี่ปุ่นก็มีเทพแห่งสายน้ำที่น่าสนใจเช่นกัน ได้แก่ ซุซาโนะ โนะ มิโกโตะ (Susanoo-no-Mikoto) เทพเจ้าแห่งทะเลในลัทธิชินโต ผู้กำเนิดจากการล้างพระนาสิกของเทพอิซานางิ และเป็นน้องชายของเจ้าแม่สุริยะ อะมะเตระสุ โอมิคามิ

ซุซาโนะมีนิสัยคึกคะนอง จนทำให้ถูกขับไล่จากสวรรค์ลงมายังโลกมนุษย์ ณ ต้นน้ำ ฮิโนะกาวะ มณฑลอิซุโม ต่อมาทรงได้ปราบมังกรแปดหัว (ยามาตะโนะโอโรจิ) และได้ครอบครองดาบศักดิ์สิทธิ์ คุซานางิ โนะ สึรุงิ ซึ่งสืบต่อมาเป็นหนึ่งในสามเครื่องราชกกุธภัณฑ์ของจักรพรรดิญี่ปุ่น

ข้อสังเกตและความเชื่อร่วมในวัฒนธรรม

• พระคงคาเคยเป็นชายาของพระวิษณุในบางคติ ก่อนจะมาเป็นชายาของพระศิวะ

• นาม "ชาหนวี" มาจากตำนานฤษีชาหนุที่กลืนพระคงคาไว้

• “ตรีเวณี” สื่อถึงการรวมพลังของสามสายน้ำศักดิ์สิทธิ์

• เหตุการณ์กุมารหกหมื่นสะท้อนหลักกรรมและการไถ่บาปผ่านน้ำศักดิ์สิทธิ์

• ทั้งพระคงคาและซุซาโนะต่างเป็น เทพแห่งสายน้ำผู้ผ่านความโกลาหลสู่พลังสร้างสรรค์