เทวกำเนิด จัตุโลกบาล พระยม

พระยม หรือ ยมราช เทพแห่งความตาย ผู้เป็นผู้พิพากษาวินิจฉัยความดีความชั่วของสัตว์โลกเมื่อสิ้นชีพลงแล้ว มีพระนามมากมาย เช่น ยมเทพ ธรรมราช มัจจุราช หรือพระกาล ในพระเวท เรียกพระองค์ว่า “สํคมโน ชนานาม” แปลว่า “ผู้รวบรวมคน” และถือว่าเป็นใหญ่เหนือบรรพชนทั้งหลาย (ปิตฤ)

ในคติจีนเรียกพระองค์ว่า “เงี่ยมล่ออ๋อง” หรือ “เง่นม่อล่อ” ส่วนในอิสลามตรงกับ “ท้าวอิสราอิล” ซึ่งเป็นเทพเจ้าผู้จับวิญญาณ คล้ายคลึงกับบทบาทของพระยมในคติพราหมณ์

ผู้ช่วยของพระยม ในหน้าที่พิพากษาและลงทัณฑ์นั้น พระยมมีผู้ช่วย เช่น พระจิตรคุปต์ (มักเรียกเพี้ยนว่า เจ็ตคุก) ทำหน้าที่เป็นผู้จดบันทึกกรรมของสัตว์โลก ในอิสลามมี “ทาปัก” เป็นผู้ช่วยของท้าวอิสราอิล เทพทั้งสองนี้เป็นนายทะเบียนแห่งยมโลก หรือเป็นนายนิรยบาลผู้ถือทะเบียนอรรคสันธานา พร้อมกำกับทัณฑกรรมของสัตว์ที่ตกนรก

กำเนิดและวงศ์ตระกูล พระยมเป็นมนุษย์คนแรกในมนูยุคที่ 7 เป็นพี่ชายของมนูองค์ที่ 7 โอรสของพระอาทิตย์ (พระวิวัสวัต) กับนางสรัณยู หรือบางตำราว่ากับนางสัญญา มีชายา 13 นาง เป็นธิดาของพระทักษประชาบดี พร้อมโอรสผู้มีความหมายเฉพาะแต่ละคุณธรรม เช่น กาม, โลภ, สันโดษ, วินัย, ยศ ฯลฯ พระองค์ยังมีโอรสกับนางกุนตี ชื่อยุธิษเฐียร และมีน้องสาวชื่อยมี

ลักษณะของพระยม ในมหาภารตะ บรรยายพระยมว่ามีรูปร่างใหญ่โต ผิวกายเลื่อมเหมือนแสงอาทิตย์ หรือว่าสีเขียว ใสอย่างแก้ว นัยน์ตาวาว แสดงถึงความดุร้าย ทรงมงกุฎ นุ่งห่มสีแดง ถือบ่วง (ยมบาศ) และไม้ทัณฑ์ (ยมทัณฑ์) มีมหิงสาเป็นพาหนะ มักแสดงเป็นเทพสี่กร วิมานของพระองค์สร้างจากทองแดงและเหล็ก

หน้าที่ของพระยม พระยมทรงเป็นจัตุโลกบาลประจำทิศทักษิณ หน้าที่หลักคือวินิจฉัยบาปบุญของวิญญาณทั้งหลาย หากมีบุญมากก็ส่งขึ้นสวรรค์ หากบาปมากก็ส่งลงนรกเพื่อชดใช้กรรม ด้วยเหตุนี้พระองค์จึงเป็นที่ยำเกรงของสรรพสัตว์

ตำนานการครองยมโลก พระยมเคยเป็นกษัตริย์แห่งนครไพศาลี เมื่อรบศึกหนักจึงอธิษฐานขอเป็นเจ้านรก ผลคือสมปรารถนา พร้อมแม่ทัพ 18 คน และทหารอีก 80,000 ตามไปเกิดในยมโลกร่วมกันจัดสรรหน้าที่ แต่พระยมยังมีกรรม คือทุก 24 ชั่วโมงจะถูกปีศาจกรอกน้ำทองแดงลงปากสามครั้ง เป็นผลจากกรรมเก่าที่กระทำไว้ จนกว่าจะสิ้นกรรม แล้วจึงจะได้ไปเกิดเป็นท้าวสมันตราช

ยมโลกและนรก พระยมสถิตอยู่ในยมปุระ หรือเมืองยมโลก ใต้พิภพของโลกมนุษย์ นรกแบ่งเป็น 8 ขุมใหญ่เรียงตามลำดับ ได้แก่:

1. สัญชีวนรก

2. กาลสูตรนรก

3. สังฆาฏนรก

4. โรรุวนรก

5. มหาโรรุวนรก

6. ตาปนรก

7. มหาตาปนรก

8. อเวจีนรก

นอกจากนี้ยังมีขุมเล็กอีกมาก อยู่ภายใต้การควบคุมของพระยมทั้งหมด ตามคติทางไสยศาสตร์ เมืองยมปุระอยู่ทางทิศใต้ของจักรวาล เข้ากับการเป็นโลกบาลทิศทักษิณ ในขณะที่ในเทวภูมิ พระยมเป็นหนึ่งในโลกบาลของชั้นจาตุมหาราชิกา

คติเปรียบเทียบในศาสนาอื่น ในอิสลาม นรกเรียกว่า “ยะหะนัม” และพระยมมีนามว่า “ท้าวอิสราอิล” มีขุมนรก 7 ชั้น แบ่งตามประเภทของความผิด โดยมีความแตกต่างจากพราหมณ์ที่แบ่งนรกตามกรรมทางศีลธรรมและกายกรรม ในพุทธศาสนา นรกยังปรากฏอย่างละเอียด เช่น 21 ขุมในคัมภีร์มนู หรือรูปแบบนรกที่กล่าวถึงในพระสูตรต่าง ๆ

สรุป พระยมเป็นเทพเจ้าแห่งความยุติธรรมในโลกหลังความตาย เป็นผู้พิพากษาวิจารณ์ดวงจิตทั้งหลายด้วยความไม่ลำเอียง แม้จะมีภาพลักษณ์ที่น่าเกรงขาม แต่หน้าที่ของพระองค์คือการรักษาสมดุลแห่งกรรมของจักรวาล ถือเป็นองค์หนึ่งในจัตุโลกบาลผู้พิทักษ์สัจธรรมและทิศใต้แห่งโลก