ชีวิตและการศึกษา

นายปรีดี พนมยงค์ เกิดเมื่อวันที่ 11 พฤษภาคม พุทธศักราช 2443
ณ ตำบลท่าวาสุกรี อำเภอกรุงเก่า จังหวัดพระนครศรีอยุธยา
เป็นบุตรของนายเสียง และนางลูกจันทร์ พนมยงค์
เติบโตในครอบครัวคนชั้นกลางที่อบอุ่น เรียบง่าย แต่ปลูกฝังให้รักการศึกษาและความยุติธรรม

เมื่ออายุเพียง 19 ปี ท่านสอบไล่ได้เป็น เนติบัณฑิตสยาม
และในปีพุทธศักราช 2463 ได้รับทุนไปศึกษาต่อที่ประเทศฝรั่งเศส
ซึ่งเป็นจุดเริ่มต้นของการเปิดโลกทัศน์ด้านประชาธิปไตย

ท่านศึกษาภาษาฝรั่งเศสและกฎหมายที่ Lycee Caen
จนได้รับปริญญา Licence en Droit และต่อมาได้สำเร็จ ดุษฎีบัณฑิตทางกฎหมาย (Docteur en Droit)
จากมหาวิทยาลัยปารีส พร้อมประกาศนียบัตรชั้นสูงด้านเศรษฐศาสตร์

ในระหว่างนั้น ท่านได้รับเลือกเป็น ประธานสมาคมนักเรียนไทยในประเทศฝรั่งเศส
ซึ่งได้กลายเป็นเครือข่ายสำคัญของกลุ่มคนหนุ่มที่รักชาติ และใฝ่ฝันจะพาแผ่นดินไทยสู่ยุคใหม่

การรับราชการและเส้นทางแห่งอุดมการณ์

เมื่อกลับมาประเทศไทย นายปรีดี พนมยงค์ ได้เข้ารับราชการเป็นผู้พิพากษา
ก่อนจะย้ายมารับตำแหน่งเลขานุการกรมร่างกฎหมาย
และเป็นอาจารย์ผู้สอนวิชากฎหมายปกครองในโรงเรียนกฎหมาย กระทรวงยุติธรรม

ด้วยความรู้ ความซื่อสัตย์ และความมุ่งมั่น ท่านจึงได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์เป็น
หลวงประดิษฐ์มนูธรรม ในปีพุทธศักราช 2472 — ชื่อที่ภายหลังจะถูกจารึกไว้ในหน้าประวัติศาสตร์ชาติไทย

ผู้วางรากฐานการปกครองระบอบประชาธิปไตย

วันที่ 24 มิถุนายน พ.ศ. 2475
คือวันสำคัญยิ่งในประวัติศาสตร์ชาติไทย — วันที่คณะราษฎรเปลี่ยนแปลงการปกครอง
จากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ มาสู่ระบอบประชาธิปไตยโดยสันติ

ในเหตุการณ์นั้น “หลวงประดิษฐ์มนูธรรม” คือหนึ่งในผู้นำหลักของคณะราษฎร
และเป็นผู้ร่าง “รัฐธรรมนูญชั่วคราวฉบับแรกของประเทศไทย”
ซึ่งถือเป็นจุดกำเนิดของแนวคิดว่า “อำนาจอธิปไตยเป็นของปวงชนชาวไทย”

หลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง ท่านได้รับแต่งตั้งเป็นรัฐมนตรี และมีบทบาทสำคัญในการร่าง “เค้าโครงเศรษฐกิจแห่งชาติ” เพื่อสร้างความเสมอภาคในสังคม แต่ในยุคนั้น ความคิดที่ล้ำสมัยเกินไปกลับถูกตีความว่าเป็นภัยทางการเมือง ทำให้ท่านถูกกล่าวหาเป็นคอมมิวนิสต์ และต้องลี้ภัยชั่วคราวต่างประเทศ

ผู้สร้าง “มหาวิทยาลัยของราษฎร”

เมื่อกลับมารับราชการอีกครั้งในรัฐบาลของ พันเอก พระยาพหลพลพยุหเสนา
ท่านได้อุทิศตนต่อการศึกษา โดยก่อตั้ง มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง
ในปีพุทธศักราช 2477 และดำรงตำแหน่ง ผู้ประศาสน์การคนแรก

มหาวิทยาลัยแห่งนี้เป็นจุดเปลี่ยนสำคัญของการศึกษาไทย
เพราะเปิดโอกาสให้ประชาชนทั่วไปได้เรียนรู้กฎหมาย การเมือง และเศรษฐศาสตร์
โดยไม่จำกัดชนชั้น — เป็นการวางรากฐานของแนวคิด “การศึกษาสำหรับประชาชน” อย่างแท้จริง

ผู้ก่อตั้ง “ขบวนการเสรีไทย”

ในระหว่างสงครามโลกครั้งที่สอง นายปรีดี พนมยงค์ ได้รับแต่งตั้งให้เป็น ผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์
แทนพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวอานันทมหิดล ซึ่งยังทรงพระเยาว์

ในช่วงเดียวกันนั้นเอง ท่านได้ก่อตั้ง ขบวนการเสรีไทยในประเทศ
เพื่อต่อต้านการรุกรานของญี่ปุ่น และเชื่อมประสานกับขบวนการเสรีไทยในต่างประเทศ
นำโดยหม่อมราชวงศ์เสนีย์ ปราโมช

ขบวนการนี้มีบทบาทสำคัญอย่างยิ่งในการกอบกู้เอกราชของชาติไทย
หลังสงครามโลกครั้งที่สอง นายปรีดีจึงได้รับการยกย่องจากนานาชาติ
และได้รับพระมหากรุณาธิคุณแต่งตั้งเป็น รัฐบุรุษอาวุโส

นายกรัฐมนตรีผู้ถูกเข้าใจผิด

วันที่ 24 มีนาคม พ.ศ. 2489 ท่านเข้ารับตำแหน่ง นายกรัฐมนตรีคนที่ 7 ของประเทศไทย
ในห้วงเวลาแห่งความเปราะบางทางการเมือง

แต่เพียงไม่กี่เดือนหลังจากนั้น เกิดเหตุการณ์สะเทือนใจ “กรณีสวรรคตของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวอานันทมหิดล”
วันที่ 9 มิถุนายน 2489 — เหตุการณ์ซึ่งท่านตกเป็นผู้ถูกกล่าวหาโดยไร้หลักฐานแน่ชัด
และถูกบีบให้ลาออกในวันที่ 21 สิงหาคมปีเดียวกัน

แม้จะถูกใส่ร้ายและต้องพลัดพรากจากแผ่นดินเกิด
แต่ท่านไม่เคยพูดคำใดที่ก่อให้เกิดความแตกแยก
ยังคงเชื่อมั่นในสัจธรรม และยึดมั่นในความยุติธรรมเสมอ

ชีวิตบั้นปลายของรัฐบุรุษ

หลังรัฐประหารปีพุทธศักราช 2490 ท่านต้องลี้ภัยไปอยู่ต่างประเทศ
เริ่มที่มาเลเซีย จากนั้นที่สาธารณรัฐประชาชนจีน และในที่สุดที่ประเทศฝรั่งเศส
ใช้ชีวิตอย่างสงบ เรียบง่าย แต่ไม่เคยหยุดเขียนหนังสือและบทความทางวิชาการ

ท่านถึงแก่อสัญกรรมด้วยโรคหัวใจวาย เมื่อวันที่ 2 พฤษภาคม พุทธศักราช 2526
รวมอายุได้ 83 ปี — ปิดฉากชีวิตของรัฐบุรุษผู้ซื่อสัตย์ต่ออุดมการณ์
แต่เปิดตำนานแห่ง “ความคิดเพื่อประชาธิปไตย” ให้คงอยู่ชั่วกาลนาน

มรดกทางความคิดและเกียรติคุณ

สิ่งที่นายปรีดี พนมยงค์ ทิ้งไว้ให้ชนรุ่นหลัง
มิใช่เพียงรัฐธรรมนูญ หรือมหาวิทยาลัย
แต่คือแนวคิดแห่ง “เสรีภาพ ความเสมอภาค และภราดรภาพ”
ที่สืบทอดจากโลกตะวันตก มาหล่อหลอมให้กลายเป็น “ประชาธิปไตยแบบไทย ๆ”

พระมหากรุณาธิคุณและอุดมการณ์ของท่าน
ทำให้ทุกวันที่ 11 พฤษภาคม ซึ่งเป็นวันคล้ายวันเกิดของท่าน
ได้รับการยกย่องให้เป็น “วันปรีดี พนมยงค์” เพื่อรำลึกถึงคุณูปการของท่านตลอดกาล

บุตรธิดาของท่านปรีดีและคุณหญิงพูนศุข

นายปรีดี พนมยงค์ และคุณหญิงพูนศุข มีบุตรธิดาทั้งสิ้น ห้าคน
ประกอบด้วยชายหนึ่งและหญิงสี่คน ได้แก่

1. นางสาวพูนสุข พนมยงค์ (เสียชีวิตตั้งแต่วัยเยาว์)
   – บุตรคนแรก เสียชีวิตด้วยอาการป่วยในวัยเด็ก

2. นายสันติ พนมยงค์ (พ.ศ. 2476 – พ.ศ. 2519)
   – บุตรชายคนเดียว จบการศึกษาด้านรัฐศาสตร์จากประเทศฝรั่งเศส
   – เคยดำรงตำแหน่งเลขานุการของเอกอัครราชทูตไทยประจำปารีส
   – ถึงแก่อสัญกรรมด้วยอุบัติเหตุรถยนต์ในประเทศฝรั่งเศส

3. นางสาวดุษฎี พนมยงค์ (พ.ศ. 2478 – ปัจจุบัน)
   – สำเร็จการศึกษาด้านกฎหมายและรัฐศาสตร์จากมหาวิทยาลัยปารีส
   – เป็นนักเขียน นักแปล และผู้เผยแพร่แนวคิดประชาธิปไตย
   – ปัจจุบันเป็นกรรมการมูลนิธิปรีดี พนมยงค์ และเป็นผู้ดูแล “บ้านพูนศุข”

4. นางสาวดวงใจ พนมยงค์ (พ.ศ. 2481 – ปัจจุบัน)
   – ศึกษาศิลปะและวรรณคดีฝรั่งเศส
   – เป็นศิลปิน นักแปล และนักคิดอิสระ
   – ร่วมจัดกิจกรรมทางวัฒนธรรมและเสวนาทางการเมืองเพื่อรำลึกถึงบิดาอยู่เสมอ

5. นางสาวปภัสสร พนมยงค์ (พ.ศ. 2483 – ปัจจุบัน)
   – ศึกษาด้านการบริหารจากประเทศฝรั่งเศส
   – ทำงานในองค์กรด้านสิทธิมนุษยชนและการศึกษา
   – มีบทบาทในการเผยแพร่ประวัติและแนวคิดของนายปรีดีในระดับนานาชาติ

“ บ้านพนมยงค์ ”  สัญลักษณ์แห่งปัญญาและความซื่อสัตย์

ตลอดชีวิตของท่านปรีดีและคุณหญิงพูนศุข บ้านของทั้งคู่ไม่เคยเป็นเพียงที่พักอาศัย
แต่เป็น “ศูนย์รวมของผู้รักประชาธิปไตย”
นักเรียน นักศึกษา ปัญญาชน และนักต่อสู้รุ่นใหม่ ต่างแวะเวียนไปเยี่ยมเยียนเพื่อแลกเปลี่ยนความคิด

ภายหลังเมื่อท่านปรีดีถึงแก่อสัญกรรม
ได้มีการจัดตั้ง มูลนิธิปรีดี พนมยงค์ ขึ้น เพื่อสืบสานอุดมการณ์ของท่าน
โดยมีบุตรธิดาของท่านเป็นกรรมการสืบต่อเจตนารมณ์
และเปิดบ้าน “พูนศุข–ปรีดี” เป็นพิพิธภัณฑ์ประวัติชีวิตของรัฐบุรุษอาวุโส

ร่องรอยแห่งรักและศรัทธา

“เขาจะว่าฉันเป็นอย่างไรก็ได้ แต่ฉันขอให้เธอจำไว้ว่า ฉันซื่อสัตย์ต่อแผ่นดินนี้เสมอ”
  คำกล่าวของปรีดี พนมยงค์ ต่อคุณหญิงพูนศุข ก่อนลี้ภัย

และคุณหญิงพูนศุขได้ตอบไว้ว่า

“ดิฉันเชื่อในสามีเสมอ ดิฉันจะรอจนวันสุดท้ายของชีวิต”

ถ้อยคำสองประโยคนี้ได้กลายเป็นสัญลักษณ์แห่งความรัก ความศรัทธา และความมั่นคงของคู่ชีวิต
เป็นบทเรียนที่สะท้อนว่า “เบื้องหลังรัฐบุรุษผู้ยิ่งใหญ่ มักมีสตรีผู้ยิ่งใหญ่ยืนอยู่เคียงข้าง”

ปัจจุบัน  ทายาทผู้สืบต่อเจตนารมณ์

บุตรธิดาและหลานของนายปรีดี–คุณหญิงพูนศุข ยังคงสืบสานภารกิจทางปัญญา
หลายท่านเป็นนักวิชาการ นักแปล นักเขียน และผู้ทำงานเพื่อสังคม
โดยมีเป้าหมายร่วมกันคือ “เผยแพร่คุณูปการของนายปรีดี พนมยงค์ ให้คนรุ่นหลังเข้าใจอย่างถูกต้อง”

มูลนิธิปรีดี พนมยงค์ ยังคงดำเนินกิจกรรมทางวิชาการ การแปลหนังสือ
การจัดนิทรรศการ “100 ปี ปรีดี พนมยงค์” และกิจกรรมเสวนาทางประชาธิปไตยอย่างต่อเนื่อง

“บ้านพนมยงค์มิได้มีเพียงประวัติศาสตร์ของบุคคล แต่คือประวัติศาสตร์ของความรัก ความซื่อสัตย์ และความยืนหยัดเพื่อประชาชน”

“ ชื่อของปรีดี พนมยงค์ อาจถูกกลบด้วยการเมืองในบางยุค
   แต่ไม่อาจถูกลบออกจากหัวใจของผู้รักชาติได้เลย ”
                

วรุณวิชญ์ วงศ์จตุพัฒน์