วันสิ้นสุดการจำพรรษา – วันที่พระพุทธเจ้าเปิดโลก

ความหมายและที่มา
วันออกพรรษา ตรงกับวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 11 ของทุกปี ถือเป็นวันสำคัญทางพระพุทธศาสนาที่มีรากฐานยาวนานตั้งแต่ครั้งพุทธกาล โดยเป็นวันที่สิ้นสุดการจำพรรษา 3 เดือนในฤดูฝน ซึ่งพระภิกษุสงฆ์ต้องอยู่จำกัดในวัดหรือเสนาสนะเดียวตลอดพรรษา เพื่อป้องกันความเดือดร้อนแก่ประชาชนและพืชไร่นาในฤดูเพาะปลูก

ในคัมภีร์พระไตรปิฎกกล่าวว่า วันออกพรรษายังเป็นวันที่พระสัมมาสัมพุทธเจ้าเสด็จลงจากสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ หลังจากทรงแสดงพระอภิธรรมโปรดพระพุทธมารดาที่บังเกิดในสวรรค์ชั้นดุสิต พระองค์เสด็จลงยังโลกมนุษย์ทางบันไดทิพย์ 3 สาย คือบันไดทอง บันไดเงิน และบันไดแก้ว ซึ่งพระอินทร์โปรดให้พระวิษณุกรรมเนรมิตขึ้นทอดถึงเมืองสังกัสสะ (ปัจจุบันอยู่ในแคว้นอุตตรประเทศ ประเทศอินเดีย) เหตุการณ์นั้นชาวพุทธเรียกว่า “วันเทโวโรหณะ” หรือ “วันพระพุทธเจ้าเปิดโลก” เพราะเป็นวันที่สวรรค์ มนุษย์ และบาดาลมองเห็นซึ่งกันและกันได้

ความสำคัญของวันออกพรรษา

1. เป็นวันที่พระภิกษุออกจากการจำพรรษา และสามารถจาริกไปค้างแรม ณ ที่อื่นได้อีกครั้ง

2. เป็นวันแห่งการทำ ปวารณา หรือ มหาปวารณา ที่พระสงฆ์เปิดโอกาสให้เพื่อนภิกษุว่ากล่าวตักเตือนด้วยเมตตา เพื่อความบริสุทธิ์และความสามัคคี

3. เป็นจุดเริ่มต้นให้พระสงฆ์นำหลักธรรมที่ได้เรียนรู้และบ่มเพาะระหว่างพรรษาออกไปเผยแผ่แก่ประชาชน

4. เป็นวันสำคัญที่พุทธศาสนิกชนร่วมทำบุญ ฟังธรรม รักษาศีล และตักบาตรเทโวเพื่อรำลึกถึงการเสด็จลงจากสวรรค์ของพระพุทธองค์

ประวัติการปวารณาในพุทธกาล
ครั้งหนึ่ง พระพุทธเจ้าประทับจำพรรษาที่พระเชตวันมหาวิหาร ภิกษุบางหมู่เกิดเกรงว่าจะขัดแย้งกัน จึงตกลงกันว่าจะไม่พูดจาตลอดพรรษา (เรียกว่า มูควัตร) ครั้นถึงวันออกพรรษาจึงกราบทูลพระพุทธองค์ พระองค์ทรงตำหนิ และทรงบัญญัติให้มี “ปวารณากรรม” เพื่อเปิดโอกาสว่ากล่าวตักเตือนกัน โดยตรัสว่า
“ภิกษุทั้งหลาย เราอนุญาตให้ภิกษุทั้งหลายผู้จำพรรษาแล้วปวารณากันในสามลักษณะ คือ ด้วยการเห็นก็ดี ด้วยการได้ยินก็ดี ด้วยการสงสัยก็ดี”

ประเพณีวันออกพรรษาในประเทศไทย
วันออกพรรษาเป็นวันพระสำคัญที่ชาวพุทธนิยมไปทำบุญตักบาตร ฟังธรรม และถือศีลพิเศษ เพื่อความเป็นสิริมงคลแก่ตนเองและครอบครัว

• ประเพณีตักบาตรเทโวโรหณะ
  สืบเนื่องจากเหตุการณ์เสด็จลงจากดาวดึงส์ ชาวพุทธจึงพร้อมใจกันทำบุญตักบาตรในวันแรม 1 ค่ำ เดือน 11 บางท้องถิ่นทำในวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 11 โดยนิยมทำข้าวต้มมัดหรือข้าวต้มลูกโยนเพื่อใส่บาตร ซึ่งสืบต่อจากครั้งพุทธกาลที่ผู้คนหนาแน่นจนต้องโยนอาหารลงบาตรพระ

• ประเพณีทอดกฐิน
  เป็นทานสำคัญที่มีเพียงครั้งเดียวในรอบปี เริ่มตั้งแต่วันแรม 1 ค่ำ เดือน 11 ถึงกลางเดือน 12 พุทธศาสนิกชนจะถวายผ้ากฐินแด่พระสงฆ์ที่จำพรรษาครบ 3 เดือน ถือเป็นการสนับสนุนพระศาสนาอย่างยิ่งใหญ่

หลักธรรมที่ควรปฏิบัติในวันออกพรรษา

1. เมตตา – ผู้ตักเตือนต้องมีเจตนาดีต่อผู้ถูกตักเตือน

2. ใจกว้าง – ผู้ถูกตักเตือนต้องรับฟังด้วยความเคารพ เห็นว่าเป็นประโยชน์แก่ตนเอง

3. สามัคคี – การปวารณาสร้างความสมัครสมานสามัคคีในหมู่สงฆ์ และสามารถนำมาใช้ในครอบครัว ชุมชน หรือองค์กรได้

4. การทำบุญ – การตักบาตร ฟังธรรม และรักษาศีลถือเป็นการสืบทอดพุทธประเพณีและสร้างความสงบแก่สังคม

ภาคผนวก : ตารางสรุปวันออกพรรษา