วันฉัตรมงคล (Coronation Day)

คำว่า “ฉัตรมงคล” หมายถึง การฉลองพระเศวตฉัตร ซึ่งเป็นเครื่องสูงสำคัญที่ใช้เฉพาะพระมหากษัตริย์ การที่พระมหากษัตริย์ได้รับการถวายพระเศวตฉัตร ถือเป็นสัญลักษณ์แห่งพระบารมีและความเป็นสิริมงคลสูงสุดที่ปกปักรักษาแผ่นดินและพสกนิกร

ความเป็นมาในประวัติศาสตร์

พระราชพิธีฉัตรมงคลเริ่มจัดขึ้นอย่างเป็นทางการในสมัย พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 4 เมื่อปี พ.ศ. 2394 พระองค์ทรงโปรดให้จัดพิธีสมโภชพระเศวตฉัตรและเครื่องราชูปโภคในเดือน 6 (ตรงกับเดือนพฤษภาคม) หลังจากเสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติ และได้พระราชทานชื่อว่า “วันฉัตรมงคล”

ต่อมาในรัชกาลถัดมา พระราชพิธีนี้ยังคงสืบต่อเรื่อยมา แม้แต่บางพระองค์จะประกอบพระราชพิธีบรมราชาภิเษกในเดือนอื่น แต่ก็ยังโปรดให้จัดพระราชพิธีฉัตรมงคลในเดือน 6 ตามธรรมเนียม เพื่อความเป็นสิริมงคลและการระลึกถึงบูรพมหากษัตริย์ เช่น

• รัชกาลที่ 5 แม้จะบรมราชาภิเษกในเดือนพฤศจิกายน แต่ยังทรงให้จัดงานฉัตรมงคลในเดือน 6 และได้เพิ่มการพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้าแก่พระบรมวงศ์และข้าราชการผู้มีความชอบ

• รัชกาลที่ 6 ทรงจัดพระราชพิธีฉัตรมงคลพร้อมกับพระราชทานเครื่องราชฯ และบางครั้งทำพร้อมงานเฉลิมพระชนมพรรษา

• รัชกาลที่ 9 กำหนดวันที่ 5 พฤษภาคม ของทุกปี เป็นวันฉัตรมงคล เนื่องจากเป็นวันที่ทรงประกอบพระราชพิธีบรมราชาภิเษกในปี พ.ศ. 2493 และรัฐบาลถือเป็นวันหยุดราชการ

• รัชกาลที่ 10 ปัจจุบันตรงกับวันที่ 4 พฤษภาคม เนื่องจากพระราชพิธีบรมราชาภิเษกจัดขึ้นในวันดังกล่าวเมื่อ พ.ศ. 2562

ความหมายเชิงสัญลักษณ์

พระราชพิธีฉัตรมงคลเป็นเครื่องแสดงถึงความสมบูรณ์แห่งพระราชอำนาจและความศรัทธาของประชาชนที่มีต่อสถาบันพระมหากษัตริย์

• พระเศวตฉัตร หมายถึง ความสูงสุดแห่งเกียรติยศและอำนาจอธิปไตย

• น้ำอภิเษกและพระสุพรรณบัฏ หมายถึง ความบริสุทธิ์และความชอบธรรมแห่งการครองราชย์

• พระราชพิธีบำเพ็ญพระราชกุศล หมายถึง การเชื่อมโยงระหว่างพระมหากษัตริย์กับศาสนาและคุณธรรม

การถือปฏิบัติ

ทุกปีในวันฉัตรมงคลจะมีการจัดพระราชพิธีบำเพ็ญพระราชกุศลถวายเป็นพระราชกุศลแด่บูรพมหากษัตริย์ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวจะเสด็จพระราชดำเนินไปถวายสักการะพระบรมรูป ณ ปราสาทพระเทพบิดร วัดพระศรีรัตนศาสดาราม และทรงมีพระราชพิธีวางพวงมาลาถวายบังคมพระบรมราชานุสาวรีย์พระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช

ประชาชนทั่วไปก็มักร่วมทำบุญตักบาตร ฟังพระธรรมเทศนา และร่วมกิจกรรมสาธารณประโยชน์ เพื่อแสดงความจงรักภักดีและความสำนึกในพระมหากรุณาธิคุณ

ความสำคัญต่อสังคมไทย

วันฉัตรมงคลไม่เพียงแต่เป็นการเฉลิมฉลองในพระราชสำนัก หากยังเป็นวันที่คนไทยทั้งชาติได้ตระหนักถึงความสำคัญของสถาบันพระมหากษัตริย์ที่ทรงเป็นศูนย์รวมใจและหลักประกันแห่งความมั่นคงของแผ่นดิน พระราชพิธีฉัตรมงคลจึงเป็นเสมือนสัญลักษณ์ของความสามัคคี ความภักดี และความต่อเนื่องของประวัติศาสตร์ชาติไทย

ตารางลำดับเหตุการณ์สำคัญของ “วันฉัตรมงคล”

พิธีการวันฉัตรมงคลในรัชกาลปัจจุบัน (รัชกาลที่ 10)

1. พระราชพิธีบำเพ็ญพระราชกุศล

• ในช่วงเช้า สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเสด็จพระราชดำเนินพร้อมด้วยสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินี และพระบรมวงศานุวงศ์ ไปยัง พระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม (วัดพระแก้ว)

• มีการประกอบพระราชพิธีทางศาสนา บำเพ็ญพระราชกุศลถวายพระบรมราชกุศลแด่บูรพมหากษัตริยาธิราชแห่งพระบรมราชจักรีวงศ์ เพื่อสืบสานขนบธรรมเนียมที่ปฏิบัติมาแต่โบราณ

• พระสงฆ์จำนวนมากนั่งเจริญพระพุทธมนต์ถวายพระพรชัยมงคลแก่พระมหากษัตริย์

2. การถวายบังคมพระบรมรูป

• หลังจากเสร็จสิ้นพระราชพิธีทางศาสนา พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวจะเสด็จไป ถวายบังคมพระบรมรูปบูรพมหากษัตริย์ ที่ประดิษฐาน ณ ปราสาทพระเทพบิดร ภายในวัดพระแก้ว

• นับเป็นการแสดงพระราชสักการะและความกตัญญูกตเวทีต่อพระมหากษัตริย์ทุกพระองค์ในราชวงศ์จักรี

3. พระราชพิธีที่พระบรมมหาราชวัง

• ภายในพระบรมมหาราชวัง จะมีการ ตั้งเครื่องราชูปโภค และประกอบพิธีสมโภชพระมหาเศวตฉัตร เครื่องสูง และราชกกุธภัณฑ์ต่าง ๆ ที่เป็นเครื่องหมายแห่งพระบรมราชอิสริยยศ

• เจ้าพนักงานทั้งฝ่ายหน้าและฝ่ายในมีหน้าที่ดูแลรักษาเครื่องราชูปโภค ร่วมกันประกอบพิธีสมโภชตามแบบโบราณราชประเพณี

4. พิธีวางพานพุ่มและถวายพระพรชัยมงคล

• รัฐบาล โดยนายกรัฐมนตรีในนามของประชาชน จะนำคณะรัฐมนตรี ข้าราชการ ทหาร ตำรวจ และประชาชนทุกหมู่เหล่า เข้าร่วมพิธี วางพานพุ่มถวายราชสักการะ ณ พระบรมมหาราชวัง หรือสถานที่สำคัญในแต่ละจังหวัด

• มีการจัดให้ประชาชนร่วมลงนามถวายพระพรชัยมงคลตามหน่วยงานราชการ และจัดกิจกรรมจิตอาสาเฉลิมพระเกียรติทั่วประเทศ

5. พระราชดำรัสและพระราชกรณียกิจพิเศษ

• ในบางปี สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวจะมี พระราชดำรัสเนื่องในวันฉัตรมงคล เพื่อเป็นขวัญกำลังใจแก่ประชาชน และทรงย้ำถึงพระปณิธานที่จะ “สืบสาน รักษา และต่อยอด” พระราชปณิธานของรัชกาลก่อนหน้า

• มีการจัดงาน สโมสรสันนิบาต ณ ทำเนียบรัฐบาลหรือพระราชวัง เป็นการเฉลิมพระเกียรติอย่างสมพระเกียรติ โดยเชิญผู้แทนจากทุกภาคส่วนเข้าร่วม

6. การเปิดโบราณสถานสำคัญให้ประชาชนเข้าชม

• พระองค์โปรดเกล้าฯ ให้ เปิดปราสาทพระเทพบิดร ซึ่งโดยปกติจะปิดไม่ให้เข้าชม ให้ประชาชนได้เข้ากราบถวายบังคมพระบรมรูปบูรพมหากษัตริย์ ถือเป็นโอกาสพิเศษที่หาได้ยาก

• สิ่งนี้สะท้อนพระเมตตาที่ทรงมีต่อพสกนิกร และเปิดโอกาสให้ทุกคนมีส่วนร่วมรำลึกถึงบรรพกษัตริย์ผู้สร้างบ้านแปงเมือง