พระราชสมภพและเสด็จขึ้นครองราชย์

พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาจุฬาลงกรณ์ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 แห่งราชวงศ์จักรี ทรงเป็นพระมหากษัตริย์ผู้ได้รับการยกย่องอย่างสูงสุดในประวัติศาสตร์ชาติไทย พระองค์เสด็จพระราชสมภพเมื่อวันอังคารที่ 20 กันยายน พ.ศ. 2396 เป็นพระราชโอรสองค์ที่ 9 ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 4) และเป็นพระราชโอรสองค์แรกในสมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี

พระราชกรณียกิจสำคัญ

พระมหากรุณาธิคุณของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวมีมากมายมหาศาล ครอบคลุมทั้งการปกครอง เศรษฐกิจ การศึกษา สังคม และศาสนา โดยเฉพาะการปฏิรูปประเทศที่ถือเป็นรากฐานของความเจริญรุ่งเรืองในปัจจุบัน

• การเลิกทาส
  พระราชกรณียกิจสำคัญที่สุดที่ทำให้พระองค์ได้รับการถวายพระสมัญญาว่า “สมเด็จพระปิยมหาราช” คือการประกาศเลิกทาสอย่างเป็นขั้นตอน ทรงใช้พระบรมเดชานุภาพและพระปรีชาญาณค่อย ๆ ปลดปล่อยทาสโดยไม่ก่อให้เกิดความวุ่นวาย จนกระทั่งสำเร็จโดยสมบูรณ์ใน พ.ศ. 2448 ทำให้ประชาชนไทยได้รับเสรีภาพอย่างแท้จริง

• การปฏิรูปการปกครอง
  พระองค์ทรงปรับปรุงระบบราชการ จัดตั้งกระทรวง ทบวง กรม ให้มีความเป็นระเบียบแบบแผนตามสากล ตลอดจนทรงจัดตั้งกองทัพเรือและกองทัพบกที่ทันสมัยเพื่อป้องกันประเทศ

• การคมนาคมและสาธารณูปโภค
  พระองค์โปรดเกล้าฯ ให้สร้างทางรถไฟสายแรกของไทย (กรุงเทพฯ–สมุทรปราการ) การสร้างถนนและสะพานหลายสาย รวมถึงการพัฒนาระบบสาธารณสุขและการไฟฟ้าในพระนคร

• การศึกษา
  ทรงก่อตั้งโรงเรียนหลายแห่ง รวมถึงโรงเรียนมหาดเล็กหลวง (ปัจจุบันคือโรงเรียนวชิราวุธวิทยาลัย) ทรงส่งเสริมให้มีการศึกษาภาคบังคับ และเปิดโอกาสให้คนไทยทุกชนชั้นเข้าถึงการศึกษา

• การต่างประเทศ
  ด้วยพระปรีชาสามารถในการทูต พระองค์ทรงเจรจาอย่างชาญฉลาด ทำให้สยามแม้ต้องสูญเสียดินแดนบางส่วน แต่ยังสามารถธำรงไว้ซึ่งเอกราช ไม่ตกเป็นอาณานิคมของชาติตะวันตก

พระนามและพระเกียรติคุณ

ประชาชนถวายพระนามว่า “สมเด็จพระปิยมหาราช” แปลว่า มหาราชผู้เป็นที่รักยิ่ง และยังขนานพระนามว่า “พระพุทธเจ้าหลวง” สะท้อนถึงความใกล้ชิดและความผูกพันอันลึกซึ้งของพสกนิกรที่มีต่อพระองค์

พระองค์เสด็จสวรรคตเมื่อวันที่ 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 สิริพระชนมายุ 58 พรรษา ณ พระที่นั่งอัมพรสถาน พระราชวังดุสิต การสิ้นพระชนม์ของพระองค์สร้างความเศร้าสลดอาดูรแก่ปวงชนชาวไทยทั่วทั้งแผ่นดิน

การรำลึกและวันสำคัญของชาติ

เพื่อเป็นการรำลึกถึงพระมหากรุณาธิคุณอันหาที่สุดมิได้ รัฐบาลได้กำหนดให้วันที่ 23 ตุลาคมของทุกปีเป็น “วันปิยมหาราช” และเป็นวันหยุดราชการ

ในวันนี้ หน่วยงานทั้งภาครัฐและเอกชน รวมทั้งประชาชนทั่วไป จะพากันไปร่วมพิธีวางพวงมาลาและถวายบังคม ณ พระบรมราชานุสาวรีย์พระบรมรูปทรงม้า บริเวณพระลานพระราชวังดุสิต พร้อมทั้งมีการจัดนิทรรศการเผยแพร่พระราชประวัติและพระราชกรณียกิจ เพื่อย้ำเตือนให้คนไทยตระหนักในพระมหากรุณาธิคุณและเดินตามรอยพระยุคลบาท

พระคาถาบูชาเสด็จพ่อ รัชกาลที่ 5

เพื่อเป็นสิริมงคล ประชาชนผู้เคารพศรัทธามักสวดพระคาถาบูชาเสด็จพ่อรัชกาลที่ 5 ทั้งแบบย่อและแบบเต็ม

พระคาถาบูชา (แบบย่อ)
(ตั้งนะโม 3 จบ)
พระสยามมินโธ วะโรอิติ พุทธสังมิ อิติอรหัง สะหัสสะกายัง วะรังพุทโธ นะโม พุทธายะ

พระคาถาบูชา (แบบเต็ม)
(ตั้งนะโม 3 จบ)
อิติปิ โส วิเสเสอิ อิเสเส พุทธะนาเมอิ อิเมนา พุทธะตังโสอิ อิโสตัง พุทธะปิติอิ
พระสยามมินโท วะโรอิติ พุทธะสังมิ อิติอะระหัง สะหัสสะกายัง วะรังพุทโธ นะโม พุทธายะ มาสีสะมานัง

วันปิยมหาราช เป็นวันแห่งการรำลึกถึงพระมหากรุณาธิคุณอันหาที่สุดมิได้ของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 พระองค์ทรงเป็นมหาราชผู้ปฏิรูปสยามให้ทันสมัย ทรงปลดปล่อยทาส และทรงธำรงเอกราชของชาติไทยไว้ได้อย่างองอาจ

วันที่ 23 ตุลาคมของทุกปี จึงไม่เพียงเป็นวันหยุดราชการ แต่เป็น วันแห่งความกตัญญูและความรักที่คนไทยทุกคนมีต่อพระพุทธเจ้าหลวง ผู้เป็นที่รักยิ่งของปวงชนชาวไทย